Në Shtupeq të Vogël të Rugovës, kohë më parë është zbuluar Pllaka Përkujtimore e krimeve serbe të ushtrisë vrastare dhe bashkëpunëtorëve të tyre
Shkruan: Valdet Hysenaj
(Më 17 nëntor 1944, në fshatin Shtupeq i Vogël, u ekzekutuan shtatë burra, nga forcat partizano-çetnike, pa gjyq, në një skenar të përgatitur nga autoritetet serbe, për të mbjellë frikë dhe për të paralizuar çdo përpjekje për të qëndruar të lirë në një kohë të errët për të gjithë shqiptarët.
U ekzekutuan: Kacup Zeneli – Broçaj, (1850-1944), Lajç, Shtupeq i Vogël;
Idris Jaha – Nilaj, (1884- 1944), Lajq, Shtupeq i Vogël;
Metë Zeneli – Nilaj, (1892- 1944), Lajç, Shtupeq i Vogël;
Ali Mustafa – Nilaj, (1900- 1944), Lajç, Shtupeq i Vogël;
Salih Rexha – Ndreshaj, (1910- 1944), Vukël, Bogë;
Brahim Haxhia – Rexhaj, (1912 – 1944), Rexhvelaj, Shkrel dhe
Halil (Shaban) Bajraktari, Vaçaj, (1914 – 1944) Lajç, Shtupeq i Vogël), të cilët përfaqësojnë jo vetëm individët e vrarë, por edhe një brez të tërë burrash që jetuan me nder dhe u larguan nga kjo botë nën hijen e një akti të tmerrshëm të dhunës dhe terrorit).
Në histori, ka momente që nguliten në përjetësi, duke mos lejuar kurrë harrimin. Një nga këto momente është sakrifica e 7 martirëve të Shtupeqit të Vogël më 17 nëntor 1944, një ngjarje që nuk është thjesht një akt heroik, por një testament i thellë i qëndresës kombëtare. Në këtë ditë, nën hijen e maleve të Rugovës, shtatë burra dhanë jetën për të mbrojtur diçka më të madhe se vetja e tyre – identitetin e një populli të tërë.
Ata nuk luftuan për pushtet, as për lavdi. Lufta e tyre ishte një thirrje e zemrës për të mbrojtur dinjitetin e kombit, për të mos lejuar që zëri i tyre të shuhej në vorbullën e nënshtrimit dhe padrejtësisë. Në një kohë kur presionet e serbosllavisë kërcënonin të fshinin gjurmët e një populli, këta martirë u ngritën me guxim për të thënë “Jo” – një jo e fuqishme që jehon ende në çdo cep të Rugovës dhe më gjerë.
Por çfarë është ajo që e bën këtë sakrificë kaq të thellë dhe të paharrueshme? Është ndoshta fakti se këta burra zgjodhën vdekjen në vend të një nënshtrimi pa zë, duke dëshmuar se identiteti kombëtar dhe liria janë të pandashme nga fryma e njeriut. Ata u bënë dëshmitarë të asaj që një komb është më shumë sesa një territor apo një gjuhë. Kombi është zemra, është kujtesa e përbashkët, është guximi për të qëndruar drejt përballë çdo stuhie.
Në çdo histori të madhe të rezistencës, janë individët që kthehen në fanarë shprese për të tjerët. Martirët e Shtupeqit të Vogël nuk janë thjesht emra të shkruar në gurin përkujtimor. Ata janë dritat që udhëheqin përmes errësirës, zërat e pashuar të së shkuarës që na ftojnë të mos harrojmë kurrë kush jemi dhe për çfarë qëndrojmë. Ata janë mishërimi i një ideali të përhershëm: se liria nuk është kurrë e lirë dhe se ajo kërkon sakrifica që brezat e ardhshëm të mund të jetojnë të lirë e krenarë.
Rugova, si një krahinë që gjithnjë ka qenë bastion i qëndresës, mban brenda saj shpirtin e tyre. Çdo lis, çdo rrjedhë uji dhe çdo frymë e erës që përshkon malet duket sikur përshpërit emrat e këtyre martirëve. Ata nuk luftuan vetëm për të mbrojtur tokën e tyre, por për të mbrojtur një trashëgimi që përshkon thellë qenien e çdo shqiptari. Në atë moment vendimtar, ata u bënë simbol i shpirtit shqiptar – i paepur, i pamposhtur dhe gjithmonë krenar.
Më 17 nëntor 1944, në pamundësi për t’i zënë dhe likuiduar krerët rugovas, me në krye Zhukë Haxhinë e Sali Ramën, me bashkëluftëtarë, në kohën kur tytat e armëve villnin flakë dhe ishin akoma të nxehta, në shenjë hakmarrjeje, pikërisht këtu, u krye një nga krimet më të tmerrshme të historisë rugovase, një akt që simbolizon jo vetëm mizorinë e barbarisë serbe, por edhe forcën e pathyeshme të një populli qëndrestar. Vrasja e këtyre martirëve, të cilët u sakrifikuan në emër të lirisë dhe mbrojtjes së identitetit kombëtar, mbetet një plagë e hapur në kujtesën e kombit shqiptar, por njëkohësisht edhe një simbol i pashlyeshëm i rezistencës së Rugovës.
Barbaria serbe që ndërmori këtë akt të shëmtuar nuk ishte vetëm një krim lufte, por një përpjekje e mirëfilltë për të zhdukur identitetin shqiptar dhe për të nënshtruar me dhunë një popull krenar e të lidhur thellë me tokën e tij. Rugova, si një krahinë me histori të gjatë të qëndresës kundër pushtuesve, u bë sërish fushëbeteja e këtij përplasimi tragjik. Këta shtatë burra nuk u vranë thjesht për atë që ishin, por për atë që përfaqësonin – frymën e pamposhtur rugovase, refuzimin për të gjunjëzuar përballë forcave të errëta që synonin të zhduknin çdo gjurmë të ekzistencës dhe lirisë së tyre.
Ngjarja e 17 nëntorit është e mbështjellë me dhimbje, por edhe me krenari. Dhimbje për humbjen e jetëve të pafajshme dhe për tragjedinë që përjetoi Rugova, por krenari për guximin e martirëve që nuk u trembën as përballë vdekjes. Në duart e torturës dhe nën plumbat e një pushtuesi barbar, ata mbetën të palëkundur, duke zgjedhur vdekjen në vend të nënshtrimit. Vdekja e tyre nuk ishte një fund i thjeshtë, por një lindje e re për idealin kombëtar që Rugova dhe populli shqiptar mbartin në shpirt.
Vrasja e tyre është një dëshmi e qartë e egërsisë së pushtuesit serb, i cili synonte asgjësimin fizik dhe shpirtëror të shqiptarëve, veçanërisht atyre që guxonin të rezistonin në mënyrë aktive. Por ajo që nuk kuptoi kurrë ky pushtues është se martirizimi i këtyre burrave e forcoi më shumë shpirtin e rezistencës dhe e gdhendi edhe më thellë në ndërgjegjen shqiptare ideologjinë e lirisë dhe të mbrojtjes së identitetit kombëtar.
Për Rugovën, këta martirë janë më shumë se një histori tragjike. Ata janë fryma e gjallë e tokës, kujtesa e gjallë e një populli që refuzoi të zhduket, pavarësisht brutalitetit të një armiku të pamëshirshëm. Ata nuk ranë thjesht si viktima të barbarisë, por si heronj të një lufte të gjatë për liri dhe mbijetesë kombëtare.
Ngjarja e vrasjes së tyre është një kujtesë e hidhur se liria nuk është kurrë e dhënë falas dhe as nuk është një dhuratë e përhershme. Ajo kërkon sakrifica dhe në rastin e 7 martirëve të Shtupeqit të Vogël, ajo kërkoi jetët e tyre. Por nëpërmjet gjakut të derdhur, ata u kthyen në simbole të pavdekshme të qëndresës dhe në burim frymëzimi për brezat e ardhshëm.
Në ditët e sotme, ne vazhdojmë të përkujtojmë martirët e Shtupeqit jo vetëm si viktima të një barbarie, por si heronj që e mbrojtën me gjak identitetin dhe nderin e tyre. Akti i tyre i fundit, vdekja e tyre, mbetet një testament që na thërret të gjithëve të mos harrojmë kurrë se liria ka një çmim dhe se ajo duhet ruajtur e mbrojtur në çdo kohë dhe në çdo brez.
Rugova, me relievin e saj të ashpër dhe historinë e saj të gdhendur në gur, mban brenda vetes frymën e kësaj qëndrese. Martirët e Shtupeqit të Vogël u kthyen në një fanar, i cili ndriçon rrugën e kombit shqiptar në të gjitha sfidat e tij për liri dhe identitet.
Rugova, si një krahinë me histori të pasur të qëndresës, në këtë rast jo vetëm që përjeton dhimbjen e humbjes, por gjithashtu edhe krenarinë për rolin e saj në ruajtjen e identitetit kombëtar shqiptar. Martirizimi i tyre është një testament i forcës dhe vendosmërisë së një populli që nuk pranoi të dorëzohej përballë presioneve të huaja.
Një akt i tillë nuk mund të shihet vetëm si një ngjarje e dhunshme në histori, por si një simbol i qëndresës, si një gur themeli për trashëgiminë e përpjekjeve të pandërprera për liri dhe dinjitet kombëtar. Kujtimi i tyre mbetet i pashlyer në kujtesën kolektive të popullit, duke i kujtuar të gjithë se, edhe në momentet më të errëta, ekziston një dritë që shkëlqen nga sakrifica e atyre që dhanë jetën për lirinë.
Në fund, martirët e Shtupeqit të Vogël mbeten më shumë se vetëm një pjesë e historisë së Rugovës; ata janë një pjesë e pandashme e historisë së çdo shqiptari. Duke kujtuar sakrificën e tyre, ne kujtojmë se liria dhe identiteti janë themelet mbi të cilat qëndron një popull. Ata na kujtojnë se, pavarësisht sfidave dhe kohërave të vështira, qëndresa është gjithmonë e mundur, dhe se në fund, ajo qëndron si një testament i pavdekshëm i shpirtit të lirë të njeriut.